wtorek, 25 czerwca 2013

Nowa Wieś – „doliną krzemową” hodowli ziemniaka...



Ziemniak, dziś roślina pospolita. Jedno z głównych warzyw tak powszechnie zjadanych w naszych domach. Jednak nie zawsze tak było. Upowszechnianie uprawy ziemniaka na ziemiach polskich przypada na XIX w. Dość szybko okazało się, że jest to roślina, która może pomóc w ograniczaniu głodu wśród włościan. Oczywiście wszelkie te pozytywne właściwości ziemniaka mogła zniwelować zaraza oraz nieurodzaj. Dlatego wyhodowanie odpornych na warunki i choroby i tanich odmian stanowiło zadanie porównywane z poszukiwaniem panaceum. Wielką i nieprzecenioną w rolnictwie polskim zasługę na tym polu odniósł kęczanin Henryk Dołkowski.

Jak zauważa Piotr Zalewski „Jego dokonania były rzeczywiście niezwykłe.
Wyhodował odmiany konkurencyjne wobec dominujących wówczas niemieckich. Sadzeniaki jego odmian były sprzedawane na Węgrzech, w Niemczech a nawet w Bułgarii. Począwszy od 1890 roku był regularnie nagradzany medalami na wystawach rolniczych. Hodowla Dołkowskiego kontynuowana w okresie międzywojennym przez jego syna i córkę dała polskim rolnikom ponad 100 odmian i była obecna na rynku do 1939 r. tzn. przez lat 60. Takim sukcesem może chyba tylko poszczycić się holenderska hodowla, której odmiana Bintje, dotąd uprawiana, wprowadzona została przez De Vriesa w 1910[1].
Henryk Dołkowski ur. 11 stycznia 1841 r. w Kętach. Był synem kupca i właściciela małego folwarku Kamieńszczyzna Kazimierza Dołkowskiego i Heleny z Krzyżanowskich. Ukończył szkołę normalną w Kętach, a następnie 3 lata uczył się w gimnazjum w Cieszynie[2]. Za namową ojca powrócił do Kęt, gdzie miał zostać kupcem i prowadzić rodzinny interes. Ożenił się z córką Adama Śmiałowskiego, dzierżawcy i poważanego ziemianina. W roku 1875 przyjął od br. Larischa dzierżawę dwóch folwarków Nowa Wieś i Hecznarowice. W zakresie nauk rolniczych był dobrym uczniem swego teścia, który zaszczepił w nim zamiłowanie do rolnictwa. W latach 1874-1877 piastował urząd Burmistrza Kęt. Był też jednym z założycieli Straży Pożarnej w Kętach w roku 1874.

 Swoją hodowlę ziemniaków założył w roku 1878, jednak pierwsze 8 lat nie przebiegała pomyślne. Wtedy to powstały 3 rokujące dobrze odmiany: Piast, Dołega i Taczała. O gospodarstwie nasiennym Pana Dołkowskiego, jako pierwszego tego typu w Galicji rozwodzili się autorzy Gorzelnika oraz Tygodnika Rolniczego  ubolewając nad znikomym zainteresowaniem odmianami Dołkowskiego w przeciwieństwie do rolników z Prus, którzy kupowali nasiona całymi wagonami. Stanowiło to swoistego rodzaju gwarancję jakości, gdyż rolnictwo pruskie stało znacznie wyżej w używaniu nowatorskich rozwiązań od galicyjskiego. Co więcej ziemniaki Pana Dołkowskiego były sadzone we wszystkich szkołach rolniczych w Monarchii Austriackiej. Dalsze doświadczenia doprowadziły do sukcesów. Już w 1890 wystawiając 60 odmian na wystawie rolniczej w Paryżu zdobył uznanie i medal zasługi. Jednak mimo, że doceniany na zachodzie to w Galicji w dalszym ciągu jego odmiany nie cieszyły się powodzeniem w Galicji. Zmieniło się to w roku 1891, kiedy to zaraza ziemniaczana spowodowała wielką klęskę nieurodzaju. W Kętach i okolicy przepadły wszystkie ziemniaki z wyjątkiem tych od Dołkowskiego. Potwierdziło to znaczenie badań i osiągnięć Dołkowskiego. Od tej pory sława ziemniaków wyhodowanych przez tego kęczanina rozprzestrzeniła się po całym świecie. Ziemniaki zakupywane były przez rządy państw chcących podnieść kulturę rolniczą wśród włościan, np. Bułgarii. Dołkowski zaczął odnosić sukcesy również na wystawach, w tym w roku 1894 w Berlinie, gdzie jego odmiany wytrzymywały spokojnie konkurencję ziemniaków najlepszych hodowców niemieckich. W roku 1893 na wystawie ziemniaków w Hali otrzymał srebrny medal, w rok później na wystawie powszechnej we Lwowie otrzymał państwowy dyplom honorowy. Dalsze wysokie wyróżnienia i nagrody miały miejsce w roku 1901 w Pradze i w 1904 r. w Wiedniu. Według wielu podręczników dotyczących hodowli ziemniaka Henryk Dołkowski jest  pionierem w zaprowadzeniu upraw wielu odmian tej rośliny. Niektóre z wyhodowanych odmian rozpowszechniły się i były wykorzystywane w programach hodowlanych innych krajów. Powstały odmiany o polskich nazwach: Piast, Lech, Taczała, Dołega, Karmazyny, Kasztany, Mohorty, a kupcy zagraniczni musieli się ich uczyć. Największe znaczenie miały odmiany: Switeź, Polanin i Busola. Jego celem było otrzymanie odmian wysokoplennych oraz odpornych a zarazę. Od 1905 r. Dołkowscy zajmowali się również pozyskaniem i hodowlą odmian zbóż.

Od roku 1898 prowadził gospodarstwo z synem Wiktorem, który po śmierci ojca przejął rodzinną tradycję rolniczą. Henryk Dołkowski, człowiek skromny i cichy, jak charakteryzowali go mu współcześni, zmarł 31 marca 1916 r. Pochowany jest na cmentarzu komunalnym w Kętach. Jego grób został staraniem Towarzystwa Miłośników Kęt odnowiony w roku 1999.

Marta Tylza-Janosz



[1] P. Zalewski, Ziemniak jako roślina uprawna – fragmenty historii, Inżynieria Rolnicza 5(114)/2009, s. 313


[2] S. Pawlik, Hodowla ziemniaków w Nowejwsi 1878-1980 r., Przegląd Gorzelniczy, Nr 4, R. 1908, s. 48-52

5 komentarzy:

  1. Jak miło poczytać takie fakty o swoim pra pra dziadku.
    Pozdrawiam
    Anna

    OdpowiedzUsuń
  2. Bardzo cieszymy się, że takie osoby były związane z przeszłością naszego miasta.

    OdpowiedzUsuń
  3. W podzięce za prace na rzecz muzeum i miasta Klęczar zwolnił panią dyrektor. Śmiać się,czy płakać

    OdpowiedzUsuń
  4. Bardzo fajny wpis. Pozdrawiam.

    OdpowiedzUsuń